ലക്ഷ്മി മുനിസിപ്പൽ ഓഫീസിൽ നിന്ന് ഇറങ്ങി. അവൾ കൈകളിൽ  പഞ്ചായത്ത് ഓഫീസിൽ നിന്ന് കിട്ടിയ പേപ്പറുകൾ മുറുകെ പിടിച്ചിരുന്നു.  അവൾ മകനുവേണ്ടി കണ്ടുവെച്ച  പേര് - "രാജശേഖരൻ" - എന്നായിരുന്നു.   അത് ഒരു ക്ലാർക്ക് "രാജേഷ്" എന്ന് മാറ്റിയിരുന്നു .

"അതാണ് നല്ലത്," കൗണ്ടറിന് പിന്നിലുള്ള സ്ത്രീയും  നിസ്സംഗതയോടെ പറഞ്ഞു. " ചെറുതാണ്, പഴഞ്ചനല്ല. ഇതാണ് ഒരു കൊച്ചുകുട്ടിക്ക് ചേരുന്നത്."

ലക്ഷ്മി ഒന്നും പറഞ്ഞില്ലെങ്കിലും അവളുടെ മൗനം സമ്മതമായിരുന്നില്ല.  സർട്ടിഫിക്കറ്റ് എടുക്കാൻ രണ്ട് ദിവസം കഴിഞ്ഞ് വരാൻ ഡിസ്‌പോസൽ ഡെസ്‌കിലുണ്ടായിരുന്ന സ്ത്രീ പറഞ്ഞു.

ലക്ഷ്മി രണ്ടു വയസ്സുള്ള കുഞ്ഞിനെ നെഞ്ചോട് ചേർത്തുപിടിച്ച് പുറത്തേക്ക് നടന്നു.

അവൾക്ക് ആ പിറകേ ആ ക്ലാർക്ക് എഴുന്നേറ്റു വാതിലിനടുത്തേക്ക് നടന്നു, അവൾ ഗേറ്റിനപ്പുറം അപ്രത്യക്ഷയാകുന്നത് അയാൾ കുറെ നേരം നോക്കി  നിന്നു. പിന്നെ അയാൾ ഓഫീസിലേയ്ക്ക് മടങ്ങാതെ കാന്റീനിലേയ്ക്ക് പോയി.  അവളെ  ആദ്യം കണ്ടപ്പോൾ ഇത്ര സുന്ദരിയായി തോന്നിയില്ല എന്ന് അയാൾ ഓർത്തു. അര മണിക്കൂർ കൊണ്ട് ഇങ്ങനെ മാറ്റം വരുമോ?  

ഇപ്പോൾ, തിരക്കേറിയ റോഡിലൂടെ ഇടംവലം നോക്കാതെ നടക്കുമ്പോൾ, രാജശേഖരൻ എന്ന പേരിൻറെ ബാധ്യത, ആ പേരുമായി അവൾക്കുള്ള ബന്ധം അവളുടെ മനസ്സിൽ നിറഞ്ഞു.  അവൾക്ക് ഒരിക്കലും വിട്ടുകൊടുക്കാൻ കഴിയാത്ത ഒന്നിലേക്കുള്ള ഒരു ബന്ധം.

_______________________________________

തൻ്റെ ജീവിതം ഇങ്ങനെയൊക്കെയായിത്തീരുമെന്ന് ലക്ഷ്മി പ്രതീക്ഷിച്ചിരുന്നില്ല. അവളുടെ ഭർത്താവ് അടുത്ത നഗരത്തിലെ ജയിലിൽ  ജോലി ചെയ്തിരുന്നു, അസ്ഥിരമായ ഒരു ലോകത്തിൽ സ്ഥിരമായ ജോലി. എന്നാൽ ജയിൽ ജീവിതം  അഴികൾക്ക് പിന്നിലല്ലാത്തവരോട് പോലും ക്രൂരമായിരുന്നു. ഒരു ദിവസം, അന്തേവാസികൾ തമ്മിലുള്ള വഴക്കിനിടെ, അവളുടെ ഭർത്താവ് പെട്ടുപോയി. മറ്റാർക്കോ വേണ്ടി കാത്തുവെച്ച കത്തിക്ക് അയാളാണ് ഇരയായത്.

അങ്ങനെയാണ് അവൾക്ക് ഈ ജോലി കിട്ടിയത്.  അയാളുടെ സഹപ്രവർത്തകർ തന്നെ പേപ്പറുകളൊക്കെ ശരിയാക്കി. അധികം ആലോചിക്കാതെ ലക്ഷ്മി ജോലി സ്വീകരിച്ചു. ജോലി കഠിനമായിരുന്നു. വലിയ ശമ്പളവുമില്ല. പക്ഷേ മറ്റൊരു പ്രതിഫലം അവൾക്കായി അതിലുണ്ടായിരുന്നു.

എല്ലാം നഷ്ടപ്പെട്ട മനുഷ്യരുടെ കണ്ണുകളെ അവഗണിച്ച്  വെളിച്ചം സദാനേരവും ഒഴുകിപ്പരക്കുന്ന  തണുത്ത ഇടനാഴികളിലൂടെ പിസ്റ്റലും തൂക്കി രാവും പകലും അവൾ തലങ്ങും വിലങ്ങും നടന്നു. കൊലമരമോ പത്ത് പതിനാലുവർഷങ്ങൾ കടന്നുപോകുന്നതോ കാത്തിരുന്ന അനേകരിൽ ആരും അവളെ ശ്രദ്ധിച്ചില്ല. അവളും ആർക്കും മുഖം കൊടുത്തില്ല. സ്ത്രീയെന്ന പരിഗണന ഇല്ലാതെ പലപ്പോഴും അധികജോലികൾ അവളുടെ ചുമലിൽ വീണു.

രാജശേഖരൻ എന്നായിരുന്നു അയാളുടെ പേര്. അസാധാരണമായ സുരക്ഷിതത്വത്തോടെ, ആറോ ഏഴോ തോക്കേന്തിയ പോലീസുകാരുടെ      അകമ്പടിയോടെ ഒരു വൈകുന്നേരം അയാൾ ആ ജയിലിലേയ്ക്കും അവളുടെ ജീവിതത്തിലേയ്ക്കും എത്തി. രാഷ്ട്രീയകുറ്റവാളി ആയിരുന്നെങ്കിലും അയാളെ കാണാൻ ആരും വന്നിരുന്നില്ല. തന്റെ രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെയോ ജീവിതത്തിന്റെയോ വിശദാംശങ്ങൾ അവളുമായി ഒരിക്കലും അയാൾപങ്കുവെച്ചില്ല. ഒരു മാസത്തിനകം വധശിക്ഷ നടപ്പാക്കാനാണ് തീരുമാനിച്ചിരുന്നത്.

എല്ലാവരെയും പോലെ ഒരു വെറും നമ്പറിട്ട ജയിൽവസ്ത്രമായാണ്  ലക്ഷ്മി അയാളെ ആദ്യം കണ്ടത്. പക്ഷേ അവളുടെ വിസ്മൃതിയിലേക്ക് ഒതുങ്ങാൻ അയാൾ തയ്യാറായില്ല. അവളുടെ മനസ്സിലെ ഒരു കൊടുമുടിയിൽത്തന്നെ അയാൾ കയറിയിരുന്നു. അവിടെയിരുന്നു അയാൾ അവളോട് സംസാരിച്ചുകൊണ്ടേയിരുന്നു. അടുത്തുള്ളപ്പോഴും ഇല്ലാത്തപ്പോഴും ആ ശബ്ദം അവളുടെ മനസ്സിൽ മുഴങ്ങി നിന്നു. കരുതലിൻറെ ശ്രുതി ചേർത്ത ശാന്തഗംഭീരമായ ശബ്ദം.  

"നിങ്ങൾ വ്യത്യസ്തയാണ്," ഓർത്തിതിരിക്കാതെ ഒരു ദിവസം അയാൾ അവളോട് പറഞ്ഞു.

പ്രതികരിക്കണോ എന്നറിയാതെ അവൾ കുഴങ്ങി .

"എന്ന് വെച്ചാൽ?" സ്ഥിരമായ ഗൗരവം ഒഴുകി മാറിയ ശബ്ദത്തിൽ അവൾ ചോദിച്ചു.

“നിങ്ങൾ ഞങ്ങളെ ആളുകളെപ്പോലെയാണ് കാണുന്നത്, ” അദ്ദേഹം മറുപടി പറഞ്ഞു. "മറ്റുള്ളവർ അങ്ങനെ  ചെയ്യില്ല."

മറ്റുള്ളവരെ അങ്ങിനെ താൻ കാണുന്നില്ല എന്ന് പറയുവാൻ അവൾക്ക് നാവ് തരിച്ചു. പക്ഷേ അത് മുൻകൂട്ടിയുള്ളൊരു കുറ്റസമ്മതമാവുമെന്ന് അപ്പോൾ അവൾ ഭയന്നു.

മറക്കാൻ ശ്രമിക്കുന്തോറും വിട്ടുമാറാത്തൊരു തലവേദന പോലെ അയാളുടെ വാക്കുകൾ അവളെ പിന്തുടർന്നു. കൂടുതൽ കൂടുതൽ ആ ശബ്ദം കേൾക്കുക മാത്രമാണ് അതിനൊരു പ്രതിവിധി എന്നവൾക്ക് തോന്നി.  

തുടർന്നുള്ള ആഴ്ചകളിൽ അവർ കൂടുതൽ സംസാരിച്ചു.    അയാൾക്ക് വേണ്ടി ഭക്ഷണം, പുസ്തകം  എത്തിക്കുക എന്ന അധിക ജോലി കൂടി അവൾ ഏറ്റെടുത്തു. അതിരുകൾ മാഞ്ഞുകൊണ്ടേയിരുന്നു.

തൻ്റെ ജീവിതത്തെക്കുറിച്ചും  വ്യർത്ഥമായിപ്പോയ ലക്ഷ്യത്തെക്കുറിച്ചും താൻ അഭിനയിച്ച നാടകങ്ങളെക്കുറിച്ചും അവളോട് അയാൾ പലപ്പോഴായി പറഞ്ഞു.  അവൻറെ കണ്ണിലൂടെ തനിക്ക് പരിചയമില്ലാത്ത ഒരു ലോകം അവൾ കണ്ടു.  ഇരുമ്പു കമ്പികൾക്കപ്പുറത്ത് നിന്ന് പോലും അവൻ ലോകത്തെ കാണുന്ന രീതിയിലേക്ക് അവളും ആകർഷിക്കപ്പെട്ടു.

"നിനക്ക് ഒരു കുടുംബമുണ്ടോ?" ഒരു വൈകുന്നേരം അയാൾ  അവളോട് ചോദിച്ചു. ആരും അടുത്തില്ലെങ്കിൽ അയാൾ അവളെ സാർ എന്നൊന്നും വിളിക്കാറില്ല.

"ഉണ്ടായിരുന്നു ," അവൾ ശബ്ദം താഴ്ത്തി പറഞ്ഞു. അർഹതയില്ലാത്ത ഏതോ ജോലിക്ക് അപേക്ഷിച്ച് പിടിക്കപ്പെട്ട പോലെ അവൾക്ക് അപ്പോൾ തോന്നി

"എൻ്റെ ഭർത്താവ് മുമ്പ് ഇവിടെ ജോലി ചെയ്തിരുന്നു. ഇവിടെ വെച്ച് ഒരു കത്തിക്കുത്തിനിടയിൽ പെട്ട് മരിച്ചു ."

"സോറി ," അയാൾ പറഞ്ഞു. കുറെ നേരം അയാൾ പിന്നെ ഒന്നും മിണ്ടിയില്ല.

"എൻറെ കൈകൾ കൊണ്ടും പലരും മരിച്ചിട്ടുണ്ട്," ഏറെ നേരം   കഴിഞ്ഞ്   മൃദുവായ ശബ്ദത്തിൽ അയാൾ പറഞ്ഞു.

ലക്ഷ്മി മറുപടിയൊന്നും  പറഞ്ഞില്ല. മറ്റുള്ളവരെപ്പോലെ അയാൾ സ്വയം ന്യായയീകരിക്കാൻ ശ്രമിച്ചില്ല എന്നത് അവൾ ശ്രദ്ധിച്ചു.

അവൾക്കത് ഇഷ്ടമായി.

_______________________________________

ആഴ്ചകൾ കഴിയുന്തോറും ജയിൽ ഭിത്തികൾക്ക് കനം കുറഞ്ഞതായി തോന്നി. ലക്ഷ്മി താൻ ആ  സെല്ലിലേക്ക് കൂടുതൽ  ആകർഷിക്കപ്പെടുന്നതായി കണ്ടെത്തി, അവരുടെ സംഭാഷണങ്ങൾ കൂടുതൽ ആഴങ്ങൾ തേടി. മറ്റാരുമില്ലാത്ത നിമിഷങ്ങൾ  ഒട്ടും പാഴാക്കാതെ അവർ പതിഞ്ഞ സ്വരത്തിൽ ഏറെ സംസാരിച്ചു.

ഒരു വൈകുന്നേരം, അവളുടെ ഷിഫ്റ്റ് അവസാനിച്ചപ്പോൾ, പെട്ടെന്ന് മടങ്ങാൻ  അവൾ മടിച്ചു. ഇടനാഴി ശൂന്യമായിരുന്നു. ശ്വസിക്കാൻ പ്രയാസമുള്ളത് പോലെ അവിടെ കെട്ടി നിന്ന വായുവിന് അസാധാരണമായ  ഘനം തോന്നി. അവൾ അവൻ്റെ സെല്ലിലേക്ക് തിരിഞ്ഞു, അവിടെ അവൻ കാത്തു നിൽക്കുന്നത് അവൾ കണ്ടു. അവൾ അവന്റെ അരികിലേക്ക് ഓടിച്ചെന്നു.  

"കാര്യങ്ങൾ ഇങ്ങനെയൊക്കെ ആയിരുന്നില്ലെങ്കിൽ..." അവൻ അവളോട്  പതിയെ പറഞ്ഞു.  

ഉച്ചത്തിലുള്ള ഹൃദയമിടിപ്പോടെ അവൾ അടുത്തേക്ക് ചെന്നു.

"എന്ത് ചെയ്യാം, ഇപ്പോൾ ഇങ്ങനെയാണല്ലോ," അവൾ പറഞ്ഞു

അവൻ്റെ കൈ കമ്പികൾക്കിടയിലൂടെ നീണ്ടു, അവൾ ഒന്നും ആലോചിക്കാതെ അതിൽ തൊട്ടു. അവൻ്റെ പിടുത്തം ഉറച്ചതും എന്നാൽ സൗമ്യവുമായിരുന്നു, ഒരു നിമിഷം, ഇരുവരും അനങ്ങാതെ അവിടെ നിന്നു, കണ്ണുകൾ മെല്ലെ അടച്ചു.  

അവരുടെ ചുംബനം ഹ്രസ്വമായിരുന്നു, പക്ഷേ അത് അവരെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയുള്ള മതിലുകൾക്കും ഇരുമ്പ് കമ്പികൾക്കും എതിരായ ഒരു നിശബ്ദ കലാപമായി തോന്നി.

_______________________________________

അവൻ്റെ വധശിക്ഷയുടെ തീയതി അടുത്തെത്തിയപ്പോൾ, അവരുടെ രഹസ്യസമാഗമങ്ങളുടെ എണ്ണവും ദൈർഘ്യവും കൂടിക്കൂടി വന്നു. മറ്റുള്ളവർ കാണുമെന്നറിഞ്ഞിട്ടും ലക്ഷ്മി ആ  സെല്ലിന് സമീപം മറഞ്ഞും മറയാതെയും നിന്ന്   അവൾ ഒരിക്കലും ധൈര്യപ്പെടാൻ ഇടയില്ലാത്ത അപകടസാധ്യതകൾ ഏറ്റെടുത്തു.

ഒരിക്കൽ, ഡബിൾ ഷിഫ്റ്റിൽ ജോലിചെയ്യേണ്ടി വന്ന ഒരു രാത്രി ജയിൽ അസാധാരണമാം വിധം ശാന്തമായിരുന്നു, മറ്റ് ഗാർഡുകൾ എവിടെയോ  തിരക്കിലാണ്. അവൾ അവൻ്റെ സെൽ കടന്നുപോകുമ്പോൾ അവൻ അവളുടെ പേര് മന്ത്രിച്ചു.

അവൾ നിന്നു, അവളുടെ ഹൃദയമിടിപ്പ് അവനുപോലും കേൾക്കാൻ കഴിയുമായിരുന്നു.

"അടുത്തു വരൂ" അവൻ പറഞ്ഞു.

അവൾ മടിച്ചു,  പക്ഷേ മുന്നോട്ട് മെല്ലെ നടന്നു ചെന്നു . അവൻ്റെ കൈകൾ കമ്പികൾക്കിടയിലൂടെ പുറത്തേയ്ക്ക് നീണ്ടു. അവൾ അവനെ ഒരു മൃദുവായ  ആലിംഗനത്തിലേക്ക് വലിച്ചടുപ്പിച്ചു . തണുത്തുമരവിച്ച  നിസ്സഹായമായാ ഇരുമ്പുകമ്പികൾ അവളുടെ നെഞ്ചിൽ അമർന്നു. പക്ഷേ അവൾ അത് കാര്യമാക്കിയില്ല. നിശ്ചലമായ അന്തരീക്ഷത്തിൽ അവരുടെ നിശ്വാസങ്ങൾ കൂടിക്കലർന്നു. അവൾ നെറ്റി അവൻ്റെ നെറ്റിയിൽ അമർത്തി.

“ഇത് അവസാനിക്കാതെയിരുന്നെങ്കിൽ,” ഒരു കവിത ഉറക്കെ വായിരിക്കുന്ന ഈണത്തിൽ അയാൾ പറഞ്ഞു.

അവൾ കണ്ണുകൾ അടച്ചു. "എനിക്കറിയില്ല."

പക്ഷേ എന്താണ് അറിയാത്തതെന്ന് ചിന്തിക്കാൻ ഇരുവർക്കും ഭയമായിരുന്നു.

അയാളുടെ വധശിക്ഷയുടെ പ്രഭാതം ഒരു രീതിയിലും വ്യത്യസ്തമായിരുന്നില്ല.   തൂക്കുമര ച്ചുവട്ടിലേയ്‌ക്ക് കൊണ്ടുപോകുമ്പോൾ അവൻ്റെ നോട്ടം നേരിടാനാവാതെ ലക്ഷ്മി മുറ്റത്തിൻ്റെ അരികിൽ മാറി നിന്നു. ദൂരെയെങ്ങോ നിമിഷങ്ങൾ താമസം വരാതെ കൃത്യമായി ആരോ ലിവർ വലിച്ചപ്പോൾ, അവളുടെ പാദങ്ങൾക്കടിയിൽ നിലമിടിയുന്നതായി അവൾക്ക് അനുഭവപ്പെട്ടു. അവൾ തൻറെ പിന്നിൽ ഇരുകൈകളിലെയും മുഷ്ടികൾ ഒന്നായി മുറുക്കിച്ചുരുട്ടി

പിന്നീട്, അവൾ തൻ്റെ പോസ്റ്റിലേക്ക് മടങ്ങി. ഇപ്പോൾ ഉണർന്ന് എണീറ്റതേയുള്ളെന്നു സ്വയം വിശ്വസിപ്പിച്ചു. എന്നിട്ടും അവളുടെ കൈകൾ തണുത്ത് വിറച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു.

_______________________________________

വർഷങ്ങൾക്ക് ശേഷം, ഒരാൺകുട്ടിയെ ദത്തെടുക്കുമ്പോൾ, അവൻ്റെ പേര് എന്താക്കി മാറ്റണമെന്നതിനെക്കുറിച്ച് ലക്ഷ്മിക്ക് യാതൊരു സംശയവുമില്ലായിരുന്നു.

"രാജശേഖരൻ" പേന കടലാസിൽ ശക്തിയായി അമർത്തി അവൾ ആ ഫോമിൽ എഴുതി, എന്നാൽ ആ ക്ലാർക്കിന് അത് അത്ര ഇഷ്ടപ്പെട്ടില്ല  

"രാജേഷാണ് നല്ലത്," ആ യുവതിയും പറഞ്ഞു.

ലക്ഷ്മി തർക്കിച്ചില്ല.

വീട്ടിലെത്തി, അവൾ കുഞ്ഞിൻ്റെ അരികിൽ കിടന്നു. അവൻ സുഖമായി ഉറങ്ങുകയായിരുന്നു, അവൻ്റെ ചെറിയ കൈ ബലമായി മുഷ്ടിചുരുട്ടിപ്പിടിച്ചിരിക്കുന്നു.

"അവര് നിന്നെ രാജേഷ് എന്ന് വിളിക്കും, സാരമില്ല," അവൾ പതുക്കെ പറഞ്ഞു, അവളുടെ ശബ്ദം ഘനസാന്ദ്രമായി.  

അവൾ കുനിഞ്ഞ് അവൻ്റെ നെറ്റിയിൽ ചുംബിച്ചു, അവളുടെ സ്പർശനം നീണ്ടുനിന്നു. അവളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ആ പേര് ഒരു വാക്ക് മാത്രമായിരുന്നില്ല.  

രണ്ടു ദിവസം കഴിഞ്ഞ് അവൾ സർട്ടിഫിക്കറ്റ് വാങ്ങാൻ ചെന്നപ്പോൾ ആ  ഓഫീസിലെ എല്ലാവരും അവളോട് വളരെ സ്നേഹത്തോടെ പെരുമാറി   അവളുടെ കഥ തിനോടകം എല്ലാവരും അറിഞ്ഞു കാണണം.

മകന്റെ തിരുത്തിയ ബർത്ത് സർട്ടിഫിക്കറ്റുമായി അവൾ മടങ്ങുമ്പോൾ ആ ക്ലാർക്ക്  അവളെ ഗേറ്റിനടുത്ത് വരെ അനുഗമിച്ചു.

ഗേറ്റിൽ വെ.ച്ച്, "കൃത്യമായി എത്രനാൾ  നിങ്ങൾ... നിങ്ങൾ ഒരുമിച്ചായിരുന്നു?" എന്ന് അവളോട് ചോദിക്കാതിരിക്കാൻ അവനു കഴിഞ്ഞില്ല.

"ഇരുപത് ദിവസവും ഒരു പകലും ," അവൾ എന്തോ വലിയ നേട്ടം നേടിയ യോദ്ധാവിനെപ്പോലെ ഒരു പുഞ്ചിരിയോടെ പറഞ്ഞു.

"അത് മതിയോ?" എന്ന് അവളോട് ചോദിക്കാൻ അയാൾ മടിച്ചു,

അയാൾ ചോദിച്ചില്ലെങ്കിലും ആ ചോദ്യത്തിന് അവൾ ഒരു ഉത്തരം കണ്ടുവെച്ചിരുന്നു.